Ptaki Polesia
Przedstawiamy wyjątkowe gatunki ptaków Polesia, zagrożenia dla rycyka i kulika wielkiego, zagrożenia dla rybitwy rzecznej i rybitwy białoczelnej
Zagrożenia dla rycyka i kulika wielkiego
Zabiegi agrotechniczne
Niestety prace agrotechniczne rolnicy prowadzą najczęściej w sezonie lęgowym ptaków. Wszystkie zabiegi, takie jak nawożenie, wałowanie, wylewanie gnojowicy czy koszenie, są śmiertelnym zagrożeniem dla ptaków. Traktory rozjeżdżają wszystkie gniazda, które stoją na ich drodze. Duża część piskląt ginie podczas koszenia łąk.
Drapieżnictwo
Gniazda kulików wielkich i rycyków znajdują się na ziemi, co szczególnie naraża je na splądrowanie przez drapieżniki. Ptaki drapieżne, krukowate, lisy, norka amerykańska i inne ssaki drapieżne, a nawet bezdomne psy mogą nie tylko wykraść jaja, ale również zjeść młode pisklęta i podloty. Ofiarą lisa mogą również paść ptaki dorosłe, które wysiadują jaja.
Płoszenie ptaków
To nie tylko rolnicy wykonujący prace agrotechniczne, ale także wędkarze, turyści, spacerowicze wyprowadzający swoje psy na łąki. Płoszone ptaki są w stanie na dłuższy czas pozostawić jaja bez opieki, co mogą wykorzystać przebywające w okolicy drapieżniki. Bardzo niebezpieczne są wrony, które nie boją się tak bardzo człowieka jak pozostałe ptaki i nawet w jego niedalekim sąsiedztwie są w stanie zabrać jaja z gniazda.
Czynniki pogodowe
Zagrożeniem są tu głównie intensywne deszcze, które mogą prowadzić do podtopień i zalania gniazda. Silne opady są również zagrożeniem dla piskląt do 3 tygodnia życia, które umierają z powodu wychłodzenia.
Utrata i przekształcenia siedlisk lęgowych
Zjawisko to zachodzi między innymi przez prace melioracyjne, intensyfikację rolnictwa, zaniechanie użytkowania. Użytki zielone są coraz częściej przekształcane w pola orne. Rozwój turystyki, a także zabudowa coraz to nowych terenów przez człowieka również zmniejsza miejsca dogodne do zakładania gniazda przez kuliki. Bardzo powszechne jest ostatnio kopanie coraz liczniejszych rowów melioracyjnych, regulowanie cieków wodnych i zasypywanie naturalnych zagłębień. Wszystkie te działania obniżają poziom wody w glebie, co utrudnia ptakom dostęp do pożywienia i sprawia, że niegdyś atrakcyjne do gniazdowania miejsca stają się zupełnie bezużyteczne. Innym problemem jest intensywne nawożenie ziemi przez rolników, co wiąże się ze zubożeniem jej bioróżnorodności i tym samym ogranicza źródło pokarmu ptakom. Problemem jest również zaniechanie jesiennych i wczesno wiosennych prac związanych z koszeniem łąk. Doprowadza to do zarastania terenów lęgowych ptaków siewkowych trzciną i wierzbą, przez co ptaki się wycofują.
Polowania
Niestety poza granicami naszego kraju poluje się na kuliki wielkie i rycyki. Nie tylko w celach kulinarnych, ale również dla sportu. Tradycja łowiecka dotycząca ptaków jest szczególnie silna w Danii, Wielkiej Brytanii i Francji. Szacuje się, że podczas odstrzału w trakcie migracji i na zimowiskach ginie rocznie ok. 3–4% europejskiej populacji tych ptaków. Są też kraje, w których ptaki odławiane są po to by trzymać je w niewoli. Takim krajem jest między innymi Malta.
Zagrożenia dla rybitwy rzecznej i rybitwy białoczelnej
Utrata siedlisk lęgowych
Utrata siedlisk lęgowych jest spowodowana głównie przez prowadzenie prac hydrotechnicznych w dolinach rzecznych – regulacji koryt rzecznych, połączonej z bezpośrednią likwidacją wysp i przemiałów w nurcie, jak i zmian w dynamice odtwarzania się wysp, indukowanych pogłębianiem i prostowaniem koryta czy budową stopni wodnych. Zagrożeniem może być również lokalne pozyskanie piasku lub żwiru. Aktualnie większość krajowych lęgowisk jest zagrożona przez plany budowy drogi wodnej E40, zakładające budowę kaskady zbiorników zaporowych na środkowej i dolnej Wiśle. W praktyce oznacza to utratę naturalnego charakteru koryta i zanik miejsc lęgowych gatunku („Czerwona lista ptaków Polski”). Utrata siedlisk lęgowych następuje również w wyniku zalesiania nieużytków rolnych w dolinach rzek.
Drapieżnictwo
Gniazda rybitw znajdują się nisko na ziemi, co szczególnie naraża je na splądrowanie przez drapieżniki. Ptaki drapieżne, krukowate, lisy, norka amerykańska i inne ssaki drapieżne, a nawet bezdomne psy mogą nie tylko wykraść jaja, ale również zjeść młode pisklęta i podloty.
Płoszenie ptaków
Obecność ludzi powoduje ciągłe płoszenie wysiadujących ptaków, co prowadzi do większych strat w lęgach, w upalne dni pisklęta i jaja narażone są na przegrzanie. Najczęściej płoszą ptaki nieświadomi turyści, wędkarze, kajakarze, osoby wyprowadzające swoje psy w miejscach, w których ptaki mają gniazda.
Zmiany poziomu wód
Rybitwa białoczelna jest gatunkiem zakładającym gniazda blisko lustra wody, stąd jest silnie narażona na zmiany poziomu wód. Straty w lęgach powodują nie tylko zdarzające się późną wiosną duże wezbrania powodziowe lub zrzuty wód ze sztucznych zbiorników, ale i niewielkie wezbrania wody w wskutek intensywnych opadów deszczu.
Kulik wielki
Kulik wielki (Numenius arquata) zajmuje w „Czerwonej liście ptaków Polski” status zagrożony. Do tej klasyfikacji przyczynia się niewielka populacja tego gatunku oraz spadek liczebności w ciągu ostatnich 26 lat aż o 79%. Niestety silny spadek liczebności obserwowany jest również w krajach ościennych. Terytoria lęgowe kulika wielkiego rozciągają się od zachodniej Europy do wschodniej Azji. Największe populacje europejskie występują w Finlandii i Rosji. Najbliżej Polski dość duże populacje znajdują się w Niemczech i na Białorusi. W Polsce najliczniejsza populacja kulika wielkiego występuje w Ostoi Biebrzańskiej. Stanowiska w zachodniej Polsce i na Lubelszczyźnie są zasiedlane przez mniej liczne subpopulacje lub wręcz pojedyncze osobniki. Kulik wielki jest największym przedstawicielem siewkowców w naszym kraju. Gniazduje przede wszystkim na rozległych, użytkowanych łąkach i pastwiskach położonych w dolinach rzecznych.
Aktualnie, w wyniku silnego spadku liczebności i kurczenia się areału lęgowego, regularnie występuje jedynie na terenie Podlasia, Polesia Lubelskiego, północnego Mazowsza oraz doliny Neru, Noteci, Obry i Warty. Masa ciała tych ptaków może dochodzić do 1300 g, przy czym to samice są nieco większe i cięższe od samców. Charakterystyczny dla tych ptaków jest długi, łukowato wygięty dziób, który również u samic jest dłuższy. W locie widoczne jest wyraźnie białe upierzenie kupra oraz szarobrunatny prążkowany ogon. Kulik odzywa się bardzo charakterystycznym głosem, łatwym do rozpoznania. Tryb życia tych ptaków jest bardzo podobny do rycyków. Dieta również jest podobna do diety rycyków, ale ich menu rozszerzone jest o drobne gryzonie i młode ptaki. Są to ptaki monogamiczne i trzymają się tego samego miejsca gniazdowania. W pary łączą się po powrocie z zimowisk, a więc w marcu lub kwietniu. Gniazdo jest bardzo niepozorne – to płytki dołek wygrzebany w darni. Wysiadywanie jaj, których zwykle jest 4, trwa przez okres 27-29 dni. Pisklęta bardzo szybko po wykluciu opuszczają gniazdo i są wodzone przez oboje rodziców. W wieku ok. 5 tygodni młode ptaki uzyskują lotność. Niestety przez liczne zagrożenia śmiertelność młodych ptaków jest bardzo wysoka.
Rycyk
Rycyk (Limosa limosa) zajmuje w „Czerwonej liście ptaków Polski” status krytycznie zagrożony. Zasięg występowania rycyka w naszym kraju jest dość szeroki, ale w ciągu ostatnich 26 lat gatunek ten doświadczył bardzo drastycznego spadku liczebności – aż o 84%. Niestety zanik liczebności obserwujemy nie tylko w Polsce, ale i w krajach ościennych. Rycyk gnieździ się w środkowej i wschodniej Europie oraz punktowo w zachodniej części kontynentu. Poza Europą można spotkać ten gatunek w środkowej i wschodniej Azji. W sąsiadujących z Polską krajach najliczniej występuje w Niemczech, na Ukrainie i na Białorusi. W latach 1984 – 2017 europejska populacja tego pięknego ptaka zmniejszyła się o 59%. W skali całego kraju spadek populacji od lat 80. XX wieku do roku 2016 oszacowano na 80–90% (Chodkiewicz et al. 2019).
W Polsce największe prawdopodobieństwo spotkania rycyków jest we wschodniej części kraju oraz w pasie nizin Polski centralnej. Zasiedlają kośne łąki, mokradła i strefy zalewowe rzek. Potrzebują dostępu do terenów płytko zalanych, np. obrzeża starorzeczy, brzegi rzek i wypełnione wodą obniżenia terenu – w takich miejscach żerują. Ptaki te w sezonie lęgowym odżywiają się różnego rodzaju bezkręgowcami, między innymi ślimakami, dżdżownicami i owadami. W ich jadłospisie znajdują się również kijanki i rybia ikra. Na zimowiskach ich dieta diametralnie się zmienia i przechodzą w dużej mierze na pokarm roślinny, np. pędy roślin. W sprzyjających warunkach rycyki co roku powracają do tych samych rewirów lęgowych. Żyją w parach przez wiele lat. Występuje u nich wyraźny dymorfizm płciowy. W parze różnią się wielkością, samce są mniejsze i bardziej intensywnie wybarwione w porównaniu do samic. W locie rycyka możemy poznać po wyraźnym białym pasku skrzydłowym, pomarańczowej nasadzie dzioba, czarnym końcu ogona i wydłużonej sylwetce. Rycyk zaznacza swoją obecność na łąkach głośnym i donośnym głosem. Szczególnie intensywnie odzywa się, gdy w pobliżu ma gniazdo lub pisklęta. Są to bardzo terytorialne ptaki i walczą o swoje tereny lęgowe. Gniazdo budowane na podmokłej łące, zazwyczaj w kępach traw, ma dość bogatą wyściółkę. Samica składa zwykle 4 jaja, które ptaki wysiadują na zmianę przez okres ok 22 – 24 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo następnego dnia po wykluciu i bardzo szybko uczą się zdobywać samodzielnie pożywienie. Lotność uzyskują w wieku 4-5 tygodni. Śmiertelność młodych rycyków w pierwszym roku ich życia dochodzi aż do 40%, na co wpływ maja liczne zagrożenia, o których piszemy w kolejnej zakładce.
Rybitwa rzeczna
Rybitwa rzeczna (Sterna hirundo) to gatunek, który w Polsce objęty jest ścisłą ochroną. Niegdyś nazywana „rybitwą zwyczajną” zamieszkują rozległe obszary Europy, Azji i Ameryki Północnej. W naszym kraju rybitwa rzeczna gniazduje w dolinach dużych rzek i w większych kompleksach stawów. W centralnej i wschodniej części kraju związana jest przede wszystkim doliną Wisły, Bugu, Narwi i Warty, które zasiedla ponad 60% populacji lęgowej. Ptaki obrączkowane w Polsce zimę spędzają na atlantyckim wybrzeżu Afryki, począwszy od Maroka na północy, aż po południowe krańce kontynentu. Na lęgowiska przylatuje w kwietniu. Głównym składnikiem diety tych ptaków są ryby, skorupiaki, pierścienice, ślimaki i owady. Preferuje płaskie, żwirowe i piaszczyste podłoże. Na gniazda wybiera miejsca z niską i niezbyt gęstą roślinnością, gdzie mogą ukryć się pisklęta. Wybór siedliska przez rybitwę w dużej mierze zależny jest od obecności obfitych żerowisk. Po założeniu nadajnika GPS na jedną z rybitw z platform Poleskiego Parku Narodowego, wiemy, że rybitwy potrafią pokonywać znaczne odległości w celu znalezienia pokarmu.
Ptaki te mogą gnieździć się zarówno pojedynczo jak i w dużych i zwartych koloniach. Tworzy często mieszane kolonie w sąsiedztwie rybitwy białoczelnej i śmieszki. Rybitwa rzeczna jest niedużym ptakiem osiągającym masę ciała do 140 g. Wielkość i ubarwienie obu płci są podobne. W szacie spoczynkowej dziób mają jednolicie czarny, a nie jaskrawo czerwony. Ostateczne upierzenie, które różni się w zależności od pory roku, ptaki osiągają przeważnie w czwartym roku życia. Gniazdo rybitwy rzecznej, to niewielki i płytki dołek w ziemi, piasku lub żwirze. Często w sąsiedztwie niskiej roślinności. Na platformach lęgowych rybitwy zakładają gniazda w żwirku, bez obecności roślin. Samica składa zazwyczaj 2-3 jaja, które na zmianę z samcem wysiadują przez okres 22-28 dni. Pisklęta tylko przez kilka pierwszych dni przebywają w pobliżu gniazda. Lotność uzyskują w wieku ok. 4 tygodni. Niestety śmiertelność młodych rybitw przez liczne zagrożenia jest bardzo wysoka. Rybitwa rzeczna jest silnie związana z miejscem wyklucia się i gniazdowania. Około 65% piskląt wróci w przyszłości na swoje rodzime lęgowiska.
Rybitwa białoczelna
Rybitwa białoczelna (Sternula albifrons) zajmuje w „Czerwonej liście ptaków Polski” status narażony. Gatunek ten występuje w dużym rozproszeniu w całej Europie, zachodniej Azji i Nepalu. Zimuje na wybrzeżach Afryki i Indii. W północnej i zachodniej części kontynentu gniazduje prawie wyłącznie na wybrzeżu, natomiast w środkowej i wschodniej Europie również w głębi lądu, na żwirowych i piaszczystych wyspach w korytach rzek, rzadziej na zalewowych pastwiskach, niekiedy na zbiornikach zaporowych czy żwirowniach. W Polsce w latach 2013–2018 wielkość populacji oszacowano na 700–1100 par (Chodkiewicz et al. 2019). W roku 2020 wykonano pełne liczenie lęgowej populacji, wykrywając 885 par. W dolinie Wisły gniazdowało 83% populacji, w dolinie Bugu 9%, a pozostałe 8% w dolinie Odry i na kilku rozproszonych stanowiskach w kraju (Czerwona lista ptaków Polski).
Rybitwa białoczelna jest najmniejszym gatunkiem spośród wszystkich europejskich rybitw. Charakterystyczna dla tego gatunku jest biel na czole, o większym zasięgu w okresie spoczynku i mniej wyraźna u osobników młodocianych. Masa ciała tego niewielkiego ptaka dochodzi do 60 g. Główny ich pokarm stanowią drobne rybki, owady, skorupiaki i mięczaki. Pierwsze rybitwy białoczelne wracają z zimowisk w połowie kwietnia. Stosunkowo szybko po przylocie rozpoczynają toki i łączą się w pary. Rybitwa ta lęgnie się w stosunkowo niewielkich koloniach. Chętnie osiedla się w sąsiedztwie większych ptaków, które zapewniają tym małym ptakom dodatkową ochronę. Gniazdo rybitwy białoczelnej stanowi bardzo symboliczne wgłębienie w piasku, do którego samica składa 2-3 jaja i wysiaduje je z pomocą samca przez ok. 21-24 dni. Pisklęta osiągają lotność w wieku ok. 3 tygodni. Niestety śmiertelność młodych ptaków jest bardzo wysoka.
O nas
FUNDACJA PTASIE HORYZONTY została powołana przez ludzi z pasją, którzy od wielu lat zajmują się badaniem i czynną ochroną przyrody na Lubelszczyźnie.
Skontaktuj się z nami
FUNDACJA PTASIE HORYZONTY
ul. Spółdzielcza 34,
24-220 Niedrzwica Duża
NIP: 713 310 52 79
tel. 519 801 302; 535 571 818
e-mail: ptasiehoryzonty@gmail.com