NASZE PROJEKTY

Projekt Czynna ochrona rybitwy czarnej na Lubelszczyźnie

Od 2023 roku czynnie chronimy rybitwy czarne (Chlidonias niger) w kluczowych dla tego gatunku obszarach Natura 2000 w województwie lubelskim. W Polsce gatunek ten wymieniony jest jako narażony na wyginięcie w najbardziej aktualnej publikacji „Czerwonej liście ptaków Polski” (Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L. 2020. Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki).

W latach 2023 i 2024 zrealizowaliśmy projekty w województwie lubelskim w Poleskim Parku Narodowym (Stawy Pieszowolskie) i w następujących ptasich ostojach Natura 2000:

  • Dolina Tyśmienicy
  • Polesie
  • Uroczysko Mosty Zahajki
  • Zbiornik Nielisz
  • Zbiornik Podedwórze
  • Dolina Środkowego Bugu

W tych ostojach rybitwy czarne są ważnym, naturowym gatunkiem, a objęcie ich czynną ochroną jest wskazane w planach zadań ochronnych. W ciągu ostatnich dwudziestu lat opuściły większość znanych stanowisk.

Fundacja Ptasie Horyzonty - projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 1 - Dobrze jeśli w okolicy platform są obecne liczne rośliny wodne, takie jak grążele, lub osoki, wtedy rybitwy chętniej zajmują platformy.
Fundacja Ptasie Horyzonty - projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 1 - Dobrze jeśli w okolicy platform są obecne liczne rośliny wodne, takie jak grążele, lub osoki, wtedy rybitwy chętniej zajmują platformy.

W roku 2023 zrealizowaliśmy nasz pierwszy projekt dotyczący ochrony tego gatunku pod tytułem „Ochrona rybitwy czarnej (Chlidonias niger) w kluczowych ostojach Natura 2000 na Lubelszczyźnie”. Został on dofinansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie i LW ”Bogdanka” S.A. Projekt zakładał rozmieszczenie w odpowiednich siedliskach sztucznych platform gniazdowych dla ptaków. Już w pierwszym roku mogliśmy mówić o sukcesie! Ptaki zajęły część platform, założyły gniazda i wyprowadziły lęgi w trzech ostojach. Ostatecznie w 2023 roku aż 50 par rybitw czarnych gnieździło się na naszych platformach.

Ogromnym sukcesem były lęgi na Stawach Pieszowolskich w Poleskim Parku Narodowym. Odwiedzający ścieżkę przyrodniczą Perehod, z wieży widokowej mieli okazję obserwować wszystkie etapy lęgów, od zajmowania platform przez ptaki, poprzez budowę gniazd, składanie jaj aż po młode lotne ptaki.

Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 37 - Stawy Pieszowolskie
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 37 - Stawy Pieszowolskie
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 35 - Rybitwy karmią pisklęta owadami wodnymi, pierścienicami, pająkami, ale także rybami i małymi płazami. Fot. Rafał Rozmus
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 35 - Rybitwy karmią pisklęta owadami wodnymi, pierścienicami, pająkami, ale także rybami i małymi płazami. Fot. Rafał Rozmus

Działania ochronne na obszarach Natura 2000 w województwie lubelskim

Od roku 2024, dzięki pracy i wysiłkom wielu ludzi, realizujemy projekt „Działania ochronne na obszarach Natura 2000 w województwie lubelskim”.

Ochrona rybitw czarnych i białowąsych jest efektem współpracy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie i Fundacji Ptasie Horyzonty. Projekt został dofinansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie. Wiosną 2024 roku rozłożono 170 platform lęgowych dla rybitw w pięciu kluczowych dla tego gatunku ostojach Natura 2000: Uroczysko Mosty Zahajki, Zbiornik Podedwórze, Polesie, Dolina Tyśmienicy i Dolina Środkowego Bugu.

Ptaki zajęły część platform, założyły gniazda i wyprowadziły lęgi z sukcesem w trzech ostojach Natura 2000. W sumie zajęły 47 platform lęgowych.

Platformy lęgowe

Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 38 - Świeżo wyklute pisklę rybitwy czarnej na platformie. Dolina Tyśmienicy 2024.
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 38 - Świeżo wyklute pisklę rybitwy czarnej na platformie. Dolina Tyśmienicy 2024.

Zaplanowane na kolejne lata działania mają na celu zmiany rozmieszczenia platform i zwiększenie dostępności bezpiecznych miejsc lęgowych dla tego narażonego na wymarcie gatunku. Do połowy ubiegłego stulecia rybitwa czarna była najliczniejszym krajowym gatunkiem rybitwy, jednak po II wojnie światowej rozpoczął się stopniowy spadek jej liczebności i to na terenie niemal całej Europy. Ptaki te niegdyś licznie gniazdowały w spokojnych zatoczkach większości jezior i niemal wszystkich mokradłach kraju. Niestety liczebność tego gatunku na przełomie ostatnich kilku dekad bardzo spadła. Zanik mokradeł, presja człowieka na ich ostatnie enklawy, sprowadzenie obcych, inwazyjnych gatunków, w tym groźnego drapieżnika, którego liczebność ciągle wzrasta – wizona amerykańskiego, sprawiła, że populacja rybitwy czarnej gwałtownie spadła. Ze strony człowieka niszczenie siedlisk tego gatunku następuje przede wszystkim w wyniku odwadniających melioracji, regulacji rzek i eutrofizacji. Na spadek populacji tego gatunku równie negatywnie wpływają zanieczyszczenia biogenne wód.

Rybitwa czarna poluje głównie na drobne ryby i może na nie polować tylko w przejrzystej wodzie. Zakwity i mętnienie wody wynikające z pojawienia się większej ilości glonów powoduje duże ograniczenia w możliwościach skutecznego polowania. Negatywny wpływ na sukces lęgowy rybitw czarnych mają również coraz częściej pojawiające się ekstremalne zjawiska pogodowe, które związane są ze zmianami klimatycznymi. Jest to gatunek, który szczególnie narażony jest na niekorzystne zjawiska pogodowe w okresie lęgowym. O niskim sukcesie lęgowym mogą decydować silne wiatry, burze, długotrwałe i intensywne opady i zmiany poziomu wody, podczas których może dochodzić do zatapiania gniazd. Szacuje się, że rocznie w Polsce rybitwa ta ma spadek liczebności rzędu aż 6% (Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L. 2020. Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki).

Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 28 - Rybitwa czarna wysiadująca jaja na platformie w Dolinie Tyśmienicy. Czerwiec 2023.
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 28 - Rybitwa czarna wysiadująca jaja na platformie w Dolinie Tyśmienicy. Czerwiec 2023.

Siedliska lęgowe rybitwy czarnej

Podstawowym siedliskiem lęgowym rybitwy czarnej są starorzecza z bogatą roślinnością pływającą: grzybienie białe, grążele żółte czy osoka aloesowata. Cenne są dla nich pływające kłącza grążeli i grzybieni, na których ptaki zakładają gniazda. Zbyt gęsta i wysoka roślinność utrudnia żerowanie, natomiast niska i luźna powoduje straty lęgów przy silnym wietrze i falowaniu. Liczne badania i stosowane z sukcesem od lat praktyki wykazały, że rybitwa czarna chętnie akceptuje i gnieździ się na sztucznych platformach lęgowych, a miejsca te zapewniają ptakom wyższy sukces lęgowy. W swoich projektach członkowie Fundacji wykorzystują właśnie tą sprawdzoną metodę i stosują do tego celu używane od lat z sukcesem w Niemczech i w Polsce sztuczne gniazda ze styroduru. Jest to materiał podobny do styropianu, ale bardziej zwarty, przez co jest trwalszy. Grubość platformy ze styroduru powinna mieć około 5cm, bok dolnego kwadratu ma 29 x 29 cm, a górnego na którym ptaki przystępują do lęgów – około 16 cm. Średnica zagłębienia gniazdowego ma 15 cm, a po środku znajduje się zagłębienie otworu gniazdowego mierzące ok. 2 cm, w którym wykonany jest otwór służący do odprowadzania wody opadowej z gniazda. Otwory znajdują się również w każdym rogu platformy i służą do mocowania gniazd w formie niewielkiej kolonii za pomocą sznurka.

Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 17 - Platforma zajęta przez rybitwy.
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 17 - Platforma zajęta przez rybitwy.
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 12 - Para rybitw czarnych na platformie z gniazdem w Poleski Park Narodowy
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 12 - Para rybitw czarnych na platformie z gniazdem w Poleski Park Narodowy

Najbezpieczniej jest łączyć gniazda w pakiety po pięć sztuk. Po zewnętrznych stronach cały pakiet jest stabilnie mocowany do gruntu za pomocą obciążników lub palików wbitych w dno. Sprawdzoną praktyką jest kotwiczenie wysepek za pomocą sznurka i 5 litrowych butelek napełnionych kamieniami – w ten sposób wahania poziomu wody nie zagrażają zalaniem gniazd. Wykonana w ten sposób konstrukcja zapewnia stabilność platformy, a łagodne brzegi sprawiają, że pisklę może bezpiecznie schodzić i wchodzić na szczyt gniazda. Takie sztuczne gniazda maja jeszcze jedną ważną zaletę – zachowują wysokie właściwości termoizolacyjne. Gniazda, które nie nasiąkają wodą i „trzymają ciepło” podczas załamań pogodowych takich jak ulewne deszcze czy niskie temperatury, dają dużo większe szansę na przetrwanie jajom i pisklętom niż gniazda naturalne, a to przyczynia się do większego sukcesu lęgowego.

Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 15 - Pisklęta rybitwy czarnej w Poleskim Parku Narodowym.
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 15 - Pisklęta rybitwy czarnej w Poleskim Parku Narodowym.
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 32 - Rybitwy czarne na platformach.
Fundacja Ptasie Horyzonty projekt Czynna Ochrona Rybitwy Czarnej na Lubelszczyźnie 32 - Rybitwy czarne na platformach.

Wszystkie pakiety powinny zostać rozlokowane w miejscach docelowych pod koniec kwietnia, czyli przed początkiem sezonu lęgowego. Z naszego doświadczenia wiemy, że platformy rozkładane nawet w trzeciej dekadzie maja również są zajmowane przez ptaki w tym samy roku. Platformy rozłożone w spokojnych osłoniętych miejscach z bogatą roślinnością pływającą sprawią że będą chętniej zajmowane przez ptaki. Po sezonie lęgowym należy wszystkie platformy zebrać i zabezpieczyć w suchym pomieszczeniu. Prawidłowo montowane i zabierane na zimę tratewki mogą służyć ptakom kilka lat.3

Projekt „Ochrona rybitwy czarnej (Chlidonias niger) w kluczowych ostojach Natura 2000 na Lubelszczyźnie” realizowany w 2023 roku był współfinansowany przez Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A., firmę wspierającą zrównoważony rozwój Lubelszczyzny

O nas

FUNDACJA PTASIE HORYZONTY została powołana przez ludzi z pasją, którzy od wielu lat zajmują się badaniem i czynną ochroną przyrody na Lubelszczyźnie.

Skontaktuj się z nami

FUNDACJA PTASIE HORYZONTY 
ul. Spółdzielcza 34,
24-220 Niedrzwica Duża
NIP: 713 310 52 79

tel. 519 801 302; 535 571 818
e-mail: ptasiehoryzonty@gmail.com