Projekt „Ptasie Horyzonty – czynna ochrona zagrożonych gatunków ptaków na Polesiu Lubelskim”
Czynna ochrona ptaków siewkowych
Fundacja Ptasie Horyzonty opracowała kompleksowy program czynnej ochrony wybranych gatunków ptaków siewkowych, które objęte zostały projektem „Ptasie Horyzonty – czynna ochrona zagrożonych gatunków ptaków na Polesiu Lubelskim”
Program ten podzielony jest na kilka etapów:
- Monitoring i wyszukiwanie gniazd dwóch gatunków ptaków objętych programem (kulik wielki, rycyk)
- Podkładanie atrap do macierzystych gniazd i zabezpieczanie prawdziwych jaj wybranych gatunków ptaków w inkubatorach fundacji
- Odwożenie klujących się piskląt do macierzystych gniazd
- W sytuacji, gdy nie ma gdzie oddać piskląt – odchowanie ich w fundacyjnych wolierach
- Wypuszczanie w pełni lotnych i zaobrączkowanych ptaków na wolność.
Program czynnej ochrony zagrożonych gatunków ptaków siewkowych, jaki opracowała Fundacja Ptasie Horyzonty, polega na wyszukiwaniu gniazd tych ptaków, zabezpieczaniu jaj w inkubatorach, podkładaniu atrap i hodowli wolierowej części piskląt. Wczesne znalezienie gniazda ma istotne znaczenie dla skutecznej jego ochrony przed drapieżnikami lub zniszczeniem przez człowieka podczas prac agrotechnicznych.
Działania te prowadzi się od połowy kwietnia, czyli na początku okresu znoszenia jaj, do końca czerwca, gdyż niektóre pary powtarzają lęgi. Koordynaty odnalezionych gniazd zapisywane są w odbiorniku GPS. Po odnalezieniu lęgu jaja są przenoszone do inkubatorów i zastąpione zostają drewnianymi atrapami, które wyglądem przypominają oryginalne jaja gatunku objętego zabiegiem. Jest to skuteczna metoda, która pozwala ograniczyć straty na tym newralgicznym etapie lęgów.
Zadanie można podzielić na dwa etapy: podkładanie sztucznych, drewnianych jaj do gniazd i inkubację jaj w inkubatorze.
Wykorzystanie przenośnych inkubatorów
Jaja zagrożonych ptaków siewkowych transportuje się w przenośnym inkubatorze. Inkubacja wszystkich znalezionych lęgów odbywa się w zautomatyzowanym inkubatorze z ruchomymi tackami lub rolkami, gdzie jaja są obracane i zachowana jest stała temperatura oraz wilgotność. Rozwój zarodków obserwuje się owoskopem. Gdy dochodzi do klucia i słychać głosy piskląt, jaja przenoszone są niezwłocznie do macierzystego gniazda, skąd zabierane są wysiadywane przez ptaki atrapy jaj lub też (w przypadku występowania niekorzystnych warunków pogodowych) trafiają do klujnika. Wówczas do gniazd podkładane są już wyklute pisklęta. Tym sposobem jaja ptaków w okresie inkubacji nie są zagrożone przez drapieżne ssaki i ptaki. Nie są też narażone na rozjechanie podczas prac rolników na łąkach.
Monitorowanie pracy inkubatorów
Praca inkubatorów jest codziennie monitorowana (temperatura, wilgotność, system obracania jaj, cyrkulacja powietrza, warunki sanitarne itp.). Kontrolowany jest również rozwój zarodków w jajach (prześwietlanie jaj, sprawdzanie ubytków wody). Na etapie pękania skorupek – lęgi przenoszone są do klujników, po ewentualnym wykluciu się piskląt są im zapewnione optymalne warunki rozwoju (temperatura, wilgotność, cyrkulacja powietrza, warunki sanitarne) do czasu przewiezienia ich do gniazd skąd pochodzą. Skuteczność wykluwania się jaj jest, w zależności od gatunku na poziomie 94%-99% (frakcja jaj, w których rozwijał się zarodek) tj. nawet wyższa niż naturalnie w terenie, gdzie udział jaj niezapłodnionych i/lub niewykluwanych jest zwykle na poziomie nie mniejszym niż 8-10%.
W przypadkach, gdy podczas inkubacji para porzuci gniazdo (np. w związku z wybraniem drewnianych atrap z gniazd przez lisa lub wronę), czy też zachodzi duże niebezpieczeństwo śmierci klujących się piskląt (np. załamanie pogody, nasilone prace agrotechniczne) są one przeznaczane do hodowli wolierowej. Pisklęta wybranych do programu gatunków ptaków siewkowych są łatwe w hodowli i nie przywiązują się do opiekuna (brak imprintingu).
W pierwszych tygodniach życia są trzymane w zamkniętym pomieszczeniu (woliera hodowlana), na matach grzewczych lub pod lampą (tzw. sztuczna kwoka). Pisklęta są żywione specjalistyczną karmą dla siewkowych oraz bezkręgowcami: larwami mącznika, dżdżownicami i małymi szarańczakami. Po tygodniu młode trafiają do zewnętrznej woliery adaptacyjnej. Gdy młode są już lotne, wypuszcza się je na łąkach Polesia w odpowiednich siedliskach, na obszarach skąd pobierane były jaja. Podobne działania z powodzeniem stosowano w naszym kraju w przypadku właśnie kulika wielkiego, czy mewy siwej. W Polsce pionierem na tak szeroką skalę i w takiej rozpiętości gatunkowej jest Fundacja Ptasie Horyzonty. Dotychczasowe doświadczenia na ptakach siewkowych wskazują, że niebezpieczeństwo odrzucenia sztucznych jaj przez ptaki siewkowe jest znikome. Do tej pory nie ma żadnych podstaw do twierdzenia, że obecność atrap w gnieździe była kiedykolwiek przyczyną opuszczenia lęgu przez ptaki objęte tym zabiegiem. Członkowie Fundacji znakują wypuszczane lotne ptaki specjalnymi obrączkami ornitologicznymi, które umożliwiają identyfikację ptaków w terenie. Dzięki temu możemy monitorować efekty naszej pracy i śledzić ptaki, które zostały wychowane w fundacyjnych wolierach.
Czynna ochrona rybitwy rzecznej w Poleskim Parku Narodowym
Na terenie Poleskiego Parku Narodowego, na stawie „Duża Zośka” w Pieszowoli (ścieżka przyrodnicza Perehod), zostały zainstalowane trzy platformy lęgowe dla rybitw rzecznych i białoczelnych. Gatunki te praktycznie zniknęły z krajobrazu wodnego Poleskiego Parku Narodowego w wyniku zmian w charakterze ich siedlisk. W naturze występuje coraz mniej dogodnych miejsc, w których rybitwy mogłyby odchować lęgi.
Wpływ na taki stan rzeczy ma chociażby regulacja rzek. Unosząca się na wodzie konstrukcja z drewnianymi, wysokimi burtami (zabezpieczenie przed drapieżnikami) i wysypana żwirem, stwarza dogodne miejsce do wyprowadzania lęgów dla rybitw objętych w ramach projektu ochroną. W pierwszym roku po zwodowaniu 3 platform miejsca lęgowe znalazło tam w sumie 40 par. Po kontrolach w czerwcu 2023 roku mamy zdecydowany, ponad dwukrotny wzrost ilości par lęgowych – 14 czerwca podczas monitoringu stwierdzono obecność 119 par. Platformy zajęły tylko rybitwy rzeczne. Nie ma śladów obecności na nich śmieszki, która często wypiera rybitwy z podobnych miejsc. Od chwili, gdy platformy zostały zwodowane, na ścieżce przyrodniczej Perehod w Poleskim Parku słychać donośne głosy tych ptaków. To jak szybko ptaki zajęły tam swoje rewiry, świadczy tylko o tym jak bardzo potrzebowały miejsca na wyprowadzenie lęgów.
Monitoring i zwalczanie wizona amerykańskiego
Jednym z najskuteczniejszym drapieżników, który zagraża ptasim lęgom, jest wizon, czyli inaczej norka amerykańska. Jest to gatunek, który pochodzi z Ameryki Północnej. Wizon jest przykładem bardzo drastycznej ingerencji człowieka w środowisko naturalne. Ten z pozoru miły i sympatyczny zwierzaczek jest doskonałym zabójcą ptaków i wielu innych gatunków zwierząt.
Norka amerykańska została sprowadzona do Europy jako zwierzę futerkowe. Dzikie populacje tego gatunku pojawiły się w Europie w latach 50 XX wieku, na skutek wypuszczenia na wolność wielu osobników na terenie byłego Związku Radzieckiego, jak również na skutek ucieczek osobników z ferm futerkowych. W wyniku tego gatunek ten utworzył dziko żyjącą populację, która systematycznie poszerza swój zasięg. W Polsce norka amerykańska została stałym elementem fauny od początku lat 80 XX wieku. Obecnie zasięg występowania obejmuje prawie cały obszar Polski z wyłączeniem jej południowych krańców. Norka Amerykańska swobodnie rozmnaża się na wolności. Ogromna plastyczność biologii tego gatunku umożliwia przystosowanie się norek do bardzo różnorodnych warunków środowiskowych. Z jej obecnością na danym terenie wiąże się szybki spadek liczebności wielu rodzimych gatunków zwierząt, w tym między innymi ptaków. Powoduje duże straty w gospodarce i stwarza zagrożenie dla człowieka, poprzez przenoszenie różnych chorób.
Dowiedziono również, że wizon może negatywnie wpływać na liczebność rodzimego gatunku, jakim jest norka europejska.
Zmodyfikowana genetycznie i mniej przystosowana do środowiska naturalnego, po skrzyżowaniu się z norką europejską, może przekazać wadliwe geny tym samym powodując zmniejszenie krajowej populacji, a nawet jej całkowite wyginięcie. Została ona uznana za gatunek inwazyjny, a sezon polowań na norkę amerykańską trwa cały rok. Jeden taki osobnik potrafi wybić całą kolonie ptaków. Zazwyczaj wyjada tylko mózg z upolowanych dorosłych ptaków, ale nie pogardzi również jajami i małymi pisklętami. By dać szansę zagrożonym gatunkom ptaków, musimy rozpocząć wojnę z tym gatunkiem. Jedyną skuteczna metodą jest wyłapanie pojedynczych osobników z danego rewiru. Poleski Park Narodowy w ramach projektu realizuje działania mające na celu redukcję tego gatunku w środowisku, w pobliżu kluczowych miejsc lęgowych ptaków. Działania te prowadzone będą do 2024 roku.
Edukacja przyrodnicza
Podmioty realizujące projekt kładą bardzo duży nacisk na edukację przyrodniczą, w tym zagadnienia z ochrony zagrożonych gatunków ptaków, które występują nielicznie na Lubelszczyźnie. W okresie wiosennym każdego roku trwania projektu zaplanowano realizację warsztatów przyrodniczych w siedzibie Poleskiego Parku Narodowego i na terenie Parku.
Warsztaty są przeznaczone dla: pracowników parków narodowych i parków krajobrazowych; pracowników Lasów Państwowych; nauczycieli; przedstawicieli powiatów, gmin i związków gmin; przewodników turystycznych; animatorów zajmujących się edukacją ekologiczną; właścicieli gospodarstw agroturystycznych; wszystkich mieszkańców terenu Polesia. Tematyka warsztatów obejmuje: występowanie, metody badań i ochrony ptaków; rozmieszczenie i liczebność wybranych gatunków w Polsce i na Lubelszczyźnie; omówienie wybranych zagadnień z biologii i ekologii ptaków; charakterystyka pokarmu wybranych grup ptaków; sposoby oznaczania ptaków. Realizowane warsztaty mają formę sesji wykładowej i zajęć terenowych. Zaplanowana w projekcie liczba uczestników warsztatów w jednym roku to 60 osób.
Do tej pory odbyły się dwie edycje warsztatów ornitologicznych „Ptaki wokół nas – unikalny świat ptaków Polesia”. Pierwsza miała miejsce w dniach 21-23 czerwca 2022 roku, a druga w dniach 19-21 czerwca 2023 roku. W każdej z edycji udział wzięło po 60 uczestników, którym zapewniono również materiały promocyjne, nocleg, wyżywienie i transport na zajęcia terenowe. Wykłady oraz zajęcia w terenie prowadzili specjaliści z dziedziny ornitologii.
Tematyka warsztatów obejmowała między innymi takie zagadnienia jak:
- Sposoby oznaczania ptaków.
- Metody badania ptaków.
- Czynniki środowiskowe determinujące występowanie ptaków.
- Bierna i czynna ochrona ptaków wodno-błotnych.
- Awifauna lęgowa stawów w Pieszowoli.
- Flagowe gatunki ptaków regionu.
- Biologia lęgowa ptaków wodno-błotnych.
- Charakterystyka pokarmu wybranych grup ptaków.
Źródła finansowania
Realizacja projektu „Ptasie Horyzonty - czynna ochrona zagrożonych gatunków ptaków na Polesiu Lubelskim” rozpoczęła się w 2021 roku i będzie trwała do roku 2024. Środki na projekt przyznał Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a są one finansowane przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach funduszy EOG i funduszy norweskich.
Fundusze EOG reprezentują wkład Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w tworzenie Europy zielonej, konkurencyjnej i sprzyjającej integracji społecznej. Istnieją dwa cele ogólne: ograniczenie nierówności ekonomicznych i społecznych w Europie i wzmocnienie relacji dwustronnych pomiędzy państwami-darczyńcami a 15 krajami
UE z Europy Środkowej i Południowej i obszaru Morza Bałtyckiego.
Trzy Państwa-Darczyńcy ściśle współpracują z UE w ramach Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG). Darczyńcy przekazali 3,3 miliarda euro w ramach kolejnych programów funduszy w latach 1994–2014. Fundusze EOG na lata 2014–2021 wynoszą 1,55 miliarda euro.
Priorytety na ten okres to:
- innowacje, badania naukowe, edukacja i konkurencyjność;
- integracja społeczna, zatrudnienie młodzieży i ograniczenie ubóstwa;
- środowisko, energia, zmiany klimatu i gospodarka niskoemisyjna;
- kultura, społeczeństwo obywatelskie, dobre zarządzanie i podstawowe prawa;
- sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne.
Fundusze EOG są wspólnie finansowane przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię, których wkład oparty jest na ich PKB. Kwalifikowalność do funduszy wynika ze spełnienia kryteriów określonych w ramach Funduszu Spójności UE przeznaczonego dla państw członkowskich, w których dochód krajowy brutto na mieszkańca jest niższy niż 90% średniej unijnej.
Beneficjent
POLESKI PARK NARODOWY – lider projektu
Poleski Park Narodowy został utworzony w 1 maja 1990 roku, by chronić obszary wodno-błotne. Choć Park obejmuje jedynie ok. 10 000 ha charakteryzuje się niezwykłym bogactwem siedlisk, a co za tym idzie występowaniem dużej ilości gatunków zwierząt i roślin. Pomimo presji wywoływanej przez sąsiedztwo terenów zagospodarowanych, zachowuje swój naturalny charakter i stanowi w okolicznym krajobrazie rolniczym przyrodnicze sanktuarium – pomnik upamiętniający poleską przyrodę. Dokładna powierzchnia parku wynosi 9759,9027 ha, a jego otulina ma powierzchnię 13702,77 ha. Podstawowym zadaniem PPN jest ochrona przyrody na terenie Parku, największą uwagą są obdarzane ekosystemy torfowiskowe.
Istotnymi zadaniami PPN z zakresu ochrony przyrody są:
- poprawa stosunków wodnych (zwiększenie uwodnienia) na większości chronionego obszaru, szczególnie Bagna Bubnów, Łąk Pieszowolskich, Torfowiska Orłowskiego,
- czynna ochrona obszarów otwartych, głównie torfowisk niskich, wysokich i przejściowych,
- przebudowa drzewostanów Poleskiego Parku Narodowego w kierunku zespołów zbliżonych do naturalnych
- czynna ochrona populacji żółwia błotnego, wodniczki, brzozy niskiej, wierzby lapońskiej i borówkolistnej,
- eliminacja lub ograniczanie występowania obcych, ekspansywnych gatunków zwierząt i roślin,
- zachowanie i ochrona charakterystycznych dla Polesia Zachodniego elementów krajobrazu (w szczególności mozaikowatości krajobrazów)
Inne ważne zadania Parku to prowadzenie i wspieranie działalności naukowo-badawczej, prowadzenie edukacji ekologicznej, działalności wydawniczej w celach edukacyjnych oraz udostępnianie dla turystyki.
Partnerzy projektu
FUNDACJA PTASIE HORYZONTY
Fundacja Ptasie Horyzonty realizuje czynne działania na rzecz ekologii i ochrony przyrody, głównie na rzecz ochrony ptaków. Została powołana w 2019 roku przez ludzi z pasją, którzy od wielu lat zajmują się badaniem i czynną ochroną przyrody na Lubelszczyźnie. W swoje działania zawsze włącza wolontariuszy. Członkowie fundacji pociągają za sobą coraz większą rzeszę uwrażliwionych na przyrodę. Ważnym elementem działalności FPH jest poznanie rozmieszczenia i liczebności ptaków w południowo-wschodniej Polsce, monitoring zmian awifauny na tle przeobrażeń środowiska i prowadzenie inwentaryzacji walorów przyrodniczych regionu. Równie ważnym obszarem działań fundacji jest rozbudzanie w społeczeństwie zainteresowań przyrodniczych i edukacja ekologiczna. Swoimi działaniami przyrodnikom skutecznie udaje się odciągnąć ludzi od telefonów i komputerów. Ogromne doświadczenie pozwoliło jej przedstawicielom opracować nowatorską metodę ochrony zagrożonych gatunków ptaków siewkowych. Metoda ta zakłada pomoc przy lęgach – od zabezpieczania jaj przed stratami, po odchowywanie ptaków „od jajka” w wolierach. Na długo przed zarejestrowaniem i od chwili zarejestrowania Fundacja organizuje akcje wolontarystyczne wokół działań ochroniarskich. Jej członkowie czynnie brali udział wiele lat w edukacyjnych obozach ornitologicznych. Posiadają wszelkie pozwolenia na pracę przy obrączkowaniu dzikich ptaków. Od roku 2019 Fundacja zrealizowała szereg projektów z zakresu czynnej ochrony zagrożonych gatunków ptaków. Prezes Fundacji Ptasie Horyzonty to ornitolog obrączkarz z ponad 25 letnim doświadczeniem. Badacz ptaków Lubelszczyzny, inicjator wielu edukacyjnych terenowych akcji dla wszystkich grup wiekowych. Absolwent Ochrony Środowiska Wydziału Biologii i Hodowli Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Od 1995 roku czynnie związany z naukowym środowiskiem przyrodniczym Lubelszczyzny. Członek Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (OTOP); Komitetu Ochrony Orłów (KOO), Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (PTOP). Członek Zarządu Lubelskiego Towarzystwa Ornitologicznego (LTO). Autor publikacji naukowych oraz kilkudziesięciu inwentaryzacji przyrodniczych oraz opracowań, oceniających wpływ inwestycji na środowisko przyrodnicze, wykonanych na zlecenie organów administracji państwowej, GDDKiA, firm, biur projektowych i osób prywatnych.
NORSK ORNITOLOGISK FORENING/BIRDLIFE NORWAY
To Norweska organizacja zajmująca się ochroną ptaków i ich siedlisk już od 1957 roku. W roku 2021 liczyła aż 12 500 członków. Bogate doświadczenie pozwala działać jej członkom na bardzo szeroką skalę. Liczne projekty lokalne i międzynarodowe, działania wspierające ochronę ptaków, liczenia, monitoringi, warsztaty i wiele innych działań daje ogromne możliwości w realizacji celów organizacji. Dzięki współpracy z tak doświadczonym partnerem będziemy mogli wspólnie wymienić doświadczenia i podzielić się wiedzą na tematy, które są bliskie organizacjom biorącym udział w projekcie.
Cele projektu
Celem projektu jest aktywna ochrona zagrożonych gatunków ptaków siewkowych w rejonie Polesia. Programem ochrony objęte zostały takie gatunki jak: kulik wielki, rycyk, rybitwa rzeczna i rybitwa białoczelna. Wdrożenie kompleksowego i systemowego programu ochrony przyczyni się do utrzymania i wzmocnienia populacji lęgowej wymienionych gatunków ptaków oraz do wzrostu świadomości w społeczeństwie.
Głównym problemem są zmniejszające się i niestabilne populacje ptaków siewkowych na Polesiu, spowodowane brakiem sukcesu lęgowego. Przyczynami są: zarastanie siedlisk i stanowisk lęgowych, powodzie i przybory wody w okresie lęgowym, drapieżnictwo ssaków, działalność i obecność człowieka, brak kompleksowej i systematycznej ochrony ptaków siewkowych na tym obszarze. Sytuacja ptaków siewkowych podejmujących lęgi na terenie Polesia jest niestabilna, liczebność ptaków jest niska i podlega dużym wahaniom. Zasilanie populacji młodymi jest bardzo ograniczone i niewystarczające do utrzymania stabilności przez duże straty w lęgach. Przyjęta do realizacja projektu metoda jest kompleksowa i zakłada czynną ochronę, od składania jaj do wypuszczania młodych osobników. Dbanie o utrzymanie siedlisk w odpowiednim stanie, by ptaki mogły zakładać gniazda, podbieranie jaj i ich przechowywanie w inkubatorach do momentu klucia się młodych, oddawanie klujących się młodych rodzicom a gdy nie ma takiej możliwości hodowla wolierowa i wypuszczanie młodych do naturalnego środowiska spowoduje, że zostaną wyeliminowane, bądź znacząco ograniczone straty w lęgach. W efekcie poprawiony będzie stan środowiska w nadwiślańskich ekosystemach Małopolskiego Przełomu Wisły. Odbiorcami projektu poprzez prowadzone działanie będą również okoliczni mieszkańcy mieszkańcy, turyści, młodzież, dzieci, nauczyciele, przewodnicy turystyczni, właściciele gospodarstw agroturystycznych, animatorzy, przedstawiciele powiatów, gmin, pracownicy biur i firm turystycznych.
Działania projektowe realizują: „Unijną strategię ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r.”
Cel: Pełne wdrożenie dyrektywy ptasiej i siedliskowej i zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych, „Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z planem działań na lata 2015-2020”.
Cel: Zachowanie i przywracanie siedlisk przyrodniczych oraz populacji zagrożonych gatunków, plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Małopolski Przełom Wisły.
Projekt wspierają
Polskie Parki Narodowe
Zamojskie Towarzystwo Przyrodnicze
Bogdanka
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
O nas
FUNDACJA PTASIE HORYZONTY została powołana przez ludzi z pasją, którzy od wielu lat zajmują się badaniem i czynną ochroną przyrody na Lubelszczyźnie.
Skontaktuj się z nami
FUNDACJA PTASIE HORYZONTY
ul. Spółdzielcza 34,
24-220 Niedrzwica Duża
NIP: 713 310 52 79
tel. 519 801 302; 535 571 818
e-mail: ptasiehoryzonty@gmail.com